W ciągu ostatnich stu lat joga rozwinęła się w wielu kierunkach i wymiarach pod wpływem licznych wybitnych nauczycieli. Każdy z nich ułożył własny Bani (styl, „szkołę”) jogi. Te style nieraz różnią się między sobą, a nawet wydają się sprzeczne, ale wszystkie odwołują się do tradycyjnej linii wiedzy jogicznej (Yoga Vidyā – nauka jogi).
Najlepiej oddaje to hasło jedność w różnorodności: ścieżki są różne, cel ten sam – duchowe zjednoczenie.
Najważniejsze współczesne zmiany to:
- intensywne badania naukowe nad jogą,
- przejście z modelu nauki w gurukuli i aśramie do szkół wyższych (uczelnie, instytuty).
Ten tekst w skrócie opisuje najważniejsze z tych przemian, patrząc głównie przez pryzmat Indii.
POŁUDNIE INDII
Południowy półwysep był i jest domem wielu mistrzów jogi. Region ten w dużej mierze uniknął zniszczeń, które dotknęły północ, dlatego do dziś stoją tu liczne świątynie i starożytne budowle. Wciąż żywa jest też kultura wedyjska.
Krishnamacharya i jego linia
Jogaczarja T. Krishnamacharya (1888–1989), nazywany „dziadkiem współczesnej jogi”, pochodził z Mysuru (Karnataka). Wywodził swoją linię od Ṛsiego Nathamuniego, a sztuki jogi uczył się u jogina Rama Mohany Brahmaczarina nad Manasarowarem u stóp Kajlasu. Publicznie demonstrował m.in. zatrzymanie akcji serca na ponad dwie minuty.
Był tradycjonalistą, ale podkreślał, że praktykę trzeba dostosować do osoby.
Trzej najsłynniejsi uczniowie, którzy każdy na swój sposób rozwinęli jego nauczanie:
- Śri K. Pattabhi Jois – skodyfikował system Ashtanga Vinyasa Yogi, oparty na tekście Yoga Korunta. Uważa się, że to starożytny manuskrypt, który niewielu widziało, a w którym opisano ten system. Ashtanga Vinyasa Joga stała się na Zachodzie szaleństwem dzięki swojej energicznej naturze, postrzegana jako idealna dla tych, którzy „chcą coś osiągnąć”. Jego potomstwo kontynuuje dziś dzieło dziadka, rozpowszechniając ten dynamiczny system Hatha Jogi na Zachodzie.
- Śri T.K.V. Desikachar (syn Krishnamacharyi) – założył Krishnamacharya Yoga Mandiram w Ćennaj. Rozwinął podejście viniyoga (pełne dopasowanie praktyki do ucznia), z akcentem na śpiew sanskryckich tekstów. Zyskał liczne grono uczniów; cała rodzina angażuje się w działalność centrum.
- Śri B.K.S. Iyengar – osiadł w Punie (o jego wpływie niżej w części „Zachodnie Indie”).
Inni wpływowi nauczyciele i ruchy (Południe)
- Śri Sathya Sai Baba (Puttaparthi, Andhra Pradesh) – nie był nauczycielem jogi w wąskim sensie, ale słynął z siddhi (zdolności parapsychicznych). Prowadził ogromną sieć ośrodków na świecie.
- Śri Ravi Shankar (uczeń Maharishiego Mahesza Jogiego) – rozwinął Sudarshan Kriya (specjalna technika oddechowa) i ruch Art of Living, bardzo popularny wśród wyższych warstw społecznych w Indiach i na świecie; bywa porównywany do „drugiej fali” TM.
Kerala
- Anandashram (Kanhangad) – zał. 1928 przez Swamiego (Papę) Ramdasa; ośrodek bhakti-jogi. Swami Ramdas i Matka Krishnabhai osiągnęli samadhi poprzez oddanie Rāmie; od 1947 oddany im Swami Satchidananda prowadzi aśram.
- Swami Atmananda (1889–1971) – popularyzował jogę i wedantę w języku malajalam; założyciel Jnana Ashram w Śrī Vyāsa Giri.
- Swami Vishnudevananda (uczeń Swamiego Śiwānandy) – założył Sivananda Ashram przy zaporze Nayar; uczył w tradycji Sivanandy Hindusów i cudzoziemców.
Pondicherry – „Miasto Jogi”
- Śri Aurobindo i Matka (Mira Alfassa) – założyli Aśram Aurobindo; rozwijali Jogę Integralną, przyciągając uczniów z całego świata (również do Auroville). Ich dzieło kontynuowali m.in. Śri M.P. Pundit, później Śri Shraddhalu Ranade.
- Jogamaharishi dr Swami Gitananda Giri – w 1968 założył Ananda Ashram i rozwinął Rishiculture Ashtanga (Gitananda) Yogę. Wymagał od uczniów zrozumienia indyjskiej kultury jako gleby jogi. Założył ICYER (Międzynarodowe Centrum Kształcenia i Badań nad Jogą) i Yoganjali Natyalayam; ponad 130 ośrodków na świecie działa w tej linii.
- Jego żona-uczennica Yogacharini Meenakshi Devi Bhavanani zasiada w CCRYN (rządowa rada ds. jogi i naturopatii).
- Syn-uczeń Yogacharya dr Ananda Balayogi Bhavanani kontynuuje prace ojca.
- Yoga Sports: Gitananda spopularyzował zawody w asanach; dziś odbywają się pod egidą federacji krajowych i międzynarodowych.
- Badania naukowe we współpracy ze szpitalem JIPMER (m.in. prace dr Gopala i dr Madanmohana).
ACYTER (Puducherry) Advanced Centre for Yoga Therapy Education and Research – wspólne centrum JIPMER i MDNIY (Delhi), powstałe w 2008 r. Koncentruje się na profilaktyce i leczeniu chorób układu krążenia i cukrzycy poprzez jogę. W latach 2009–2012 z konsultacji skorzystało ponad 25 tys. pacjentów; prowadzone są liczne projekty i publikacje.
Inne ośrodki i postacie (Ćennaj/Bengaluru i okolice)
- Sri Yogeshwar (T.S. Shankar) – autor wielu książek; uczył jogi m.in. w szpitalach; jego „Textbook of Yoga” wciąż jest używany na uczelniach.
- Asana Andiappan – uczeń Bangalore Sundarama i Swamiego Gitanandy; popularyzował jogę po tamilsku i wspierał ruch Yoga Sports; działa wraz z rodziną.
- Yogasana Alayam (Ćennaj) – od blisko pół wieku prowadzi zajęcia (zał. Sri G.M. Swami, dziś Sri Kalyana Sundaram).
- Sri Kannaiah Yogi – niezwykły nauczyciel jogi, wedanty i tantry; dożył ponad 100 lat.
- Lekarze-naukowcy: prof. B. Ramamurthy (neurochirurg), prof. Saradha Subramanyam (fizjolog) — łączyli praktykę i badania; prof. T.M. Srinivasan (IIT Ćennaj) również prowadził badania nad jogą.
- Maharishi Arunachalam (Madurai) – włączył jogę w ruch gandhijski jako formę służby społecznej.
- Dom Bede Griffith – Satchidananda Ashram (Kulittalai, Trichy); dialog hinduistyczno-chrześcijański, dzięki któremu wielu indyjskich chrześcijan podjęło praktykę jogi.
- Ramana Ashram (Tiruvannamalai) – nauczanie Ramany Maharisziego „Kim jestem?”; nacisk na bhakti i dhjana, mniej na technikę asan.
- sVYASA / VYOMA (Prashanti Kutiram, pod Bangalore) – ośrodek dr H.R. Nagendry i dr R. Nagarathny. Silne zaplecze badań i terapii jogą; coroczna konferencja i Himalaya Yoga Olympiad; dziś uczelnia wyższa. Badania prowadzą m.in. dr Shirley Telles; także NIMHANS (prof. T. Desiraju) i Manipal University (dr Krishna Bhat). Sant Keshavdas popularyzował Nada Jogę przez opowieści (Harikatha).
- Andhra Pradesh – fala entuzjazmu dzięki Yogi Sitaramaihowi (Yogi Ram); ważni także Yogi Balaih Kovuru (wydaje „Yoga Tara”), Sri Praveen Kapadia, Sri Venkata Reddy. Instytut Smt Rajalakshmi Devi Bahadur (Tirupati) łączył edukację i badania do czasu jej przedwczesnej śmierci. Institute for Consciousness (Visakhapatnam) i Vemana Research Institute (Secunderabad) prowadzą intensywne badania.
CENTRALNE INDIE
Sagar University (Madhya Pradesh) – silny ośrodek akademickiej jogi. Dr Joshi (delegowany przez Swamiego Kuvalayanandę) zbudował tam znakomity wydział; kontynuował dr Ganesh Shankar (dziś dyrektor CCRYN).
W Bhopalu prof. S.V. Rao (fizjolog i jogin) promuje naukowe spojrzenie na jogę.
Yogarathna K.M. Ganguly – przykład połączenia sukcesu biznesowego z głęboką praktyką; w podeszłym wieku wykonuje asany, które zawstydzają młodszych.
ZACHODNIE INDIE
Brahma Kumaris (Mt Abu) Światowy uniwersytet duchowy propagujący medytację rāja-jogi. Zał. w latach 30. przez Brahmę Babę (1880–1969), dziś prowadzi Dadi Prakash Mani. Przesłanie: „zwróć się do wewnątrz – jesteś czystą, spokojną duszą.”
Rajasthān
Suraj Karan Jindel z Jaipur – znany jako „Nauli Man” za perfekcyjne nauli i inne śatkarmy. Dr Virendra Singh – badania nad jogą, twórca Pink City Flow Meter dla astmatyków.
Maharasztra – dwie wielkie instytucje
- Kaivalyadhama (Lonavla) – zał. Swami Kuvalayananda (1883–1966), pionier naukowych badań nad jogą; wydawca Yoga Mimamsa. Jego praca przyczyniła się do wejścia jogi na uczelnie. Kontynuatorzy: Swami Digambarji, dziś Swami Maheshananda (dyrektor) i Sri O.P. Tiwari (sekretarz). Ogrom dorobku badawczego i konferencji; ważne nazwiska: dr R.S. Bhogal (GS College of Yoga), dr B.R. Sharma (dział badań filozoficzno-literackich), a także naukowcy M.V. Bhole, T.K. Bera, M.M. Gore, M.L. Gharote i inni.
- The Yoga Institute (Santacruz, Mumbaj) – zał. Śri Yogendra, uczeń Paramahansy Madhavdasa. Słynne hasło: „musimy ocalić jogę przed światem”. Akcent na jogę domowników (praktyczną, dla zabieganych). Ośrodek prowadzą Śri Jayadeva Yogendra i Smt. Hansaji (pod opieką Sity Devi Yogendra). Patañjali Yogendra zginął tragicznie w 2012 r.
Padmabhushan B.K.S. Iyengar (od 1937 w Punie) założył Ramamani Memorial Yoga Institute. Iyengar Yoga ma dziś globalny zasięg. Książka „Light on Yoga” to klasyk i standard w ruchu Yoga Sports. Jego dzieci, Geeta i Prashant Iyengar, prowadzą nauczanie. Iyengar był także prezesem Indian Yoga Association (samoregulującego się stowarzyszenia tradycji jogi).
Yogashri Ma Yoga Shakti (Gondia) – uczennica Swamiego Satyanandy, rozwija własną ścieżkę z naciskiem na bhakti.
WSCHODNIE INDIE
Bihar School of Yoga (Munger) – dzieło Swamiego Satyanandy (ucznia Swamiego Śiwānandy). Silna linia łącząca jogę, wedantę i tantrę, praca z energiami psychicznymi. Sztandarowa praktyka: Yoga Nidra (autorstwa Satyanandy). Dziś ośrodek prowadzi Swami Niranjananda.
Ramakrishna Mission (Belur Math, Kolkata) – kontynuacja ruchu bhakti rozpoczętego przez Swamiego Vivekanandę; ogrom działań społecznych i kulturalnych.
Yogoda Satsanga / SRF – zał. Swami Yogananda (autor „Autobiografii jogina”), spopularyzował Kriya Yogę na Zachodzie. Jego guru: Śri Yukteshwar; w tej linii był też Śri Ram Gopal Mujumdar (Swami Kanakananda) – nauczyciel Swamiego Gitanandy. Bikram Choudhury wywodzi się z tej tradycji.
Swami Ritajananda Saraswati (Patna Yoga Vidyalaya) – inspiracja dla Patny; członek CCRYN.
Dr Niren Mujumdar – filar ruchu Yoga Sports w Indiach i na świecie (Indyjska Federacja Jogi, Międzynarodowa Federacja Jogi, mistrzostwa w asanach).
PÓŁNOCNO-WSCHODNIE INDIE
Swami Sivananda (Guwahati), Vivekananda Kendra i Ramakrishna Mission utrzymują żywą kulturę indyjską i jogę w tym często pomijanym regionie. Animesh Dhar promuje „czasowo efektywną” jogę.
PÓŁNOCNE INDIE
Banaras Hindu University (BHU) – badania, terapia i edukacja jogiczna (Yoga Sadhana Kendra).
Wkład: prof. T.R. Anantharaman (łączenie jogi z nauką; dziś Ashram Atmadeep w Gurgaon), prof. K.N. Udupa i prof. R.H. Singh (wczesne protokoły terapii jogą), Śri U.A. Asrani (fizyk).
Swami Sivananda Saraswati (Rishikesh) – lekarz, zał. Sivananda Ashram (1932) i Divine Life Society (1936), Yoga Vedanta Forest Academy (1948). Uprościł przekaz jogi i wedanty do praktycznych wskazówek dla współczesnych ludzi. Jego uczniowie rozsławili nauki na świecie:
- Swami Chinmayananda – Chinmaya Mission (Bhagavadgita dla „zwykłych ludzi”),
- Swami Vishnudevananda – ośrodki Sivanandy w Kanadzie i Kerali,
- Swami Chidananda – rozwinął DLS jako ruch światowy,
- Swami Satchidananda – Yogaville (USA),
- Swami Jyotirmayananda – ośrodek w Miami,
- Swami Satyananda – Bihar School of Yoga,
- Swami Venkateshananda, Swami Krishnananda – kontynuacja nauk w Rishikesh.
Swami Rama (Himalayan Institute, Dehradun) – znany z demonstracji kontroli funkcji fizjologicznych (zatrzymanie serca, lokalna zmiana temperatury), badał go naukowo Zachód. Swami Veda Bharati prowadzi dziś aśram w Uttaranchal; jego współpracownicy (m.in. dr Rudolph Ballentine, dr Rajmani Tigunait, Swami Ajaya) rozwijali psychologię jogi.
CCRYN – rządowa rada ds. jogi i naturopatii (organ nadrzędny). Wczesnym dyrektorem był Swami Dhirendra Brahmachari, potem dr Naresh Kumar Brahmachari.
Swami Dhirendra Brahmachari – słynny i kontrowersyjny jogin epoki Indiry Gandhi; założył Vishwayatan Yogashram (Delhi) i aśram w Dżammu. Po jego śmierci rząd przekształcił ośrodek w Morarji Desai National Institute of Yoga (MDNIY). Obecny dyrektor dr I.V. Basavaraddi jednoczy tradycje w ramach Indian Yoga Association i organizuje National Yoga Week.
AIIMS (Nowe Delhi) – znakomite badania nad zjawiskami jogicznymi (m.in. wczesne prace prof. B.K. Ananda i prof. G.S. Chhiny o zakopywaniu joginów, zatrzymaniu akcji serca itd.; później kontynuowane, m.in. przez prof. Ramesha Bijlaniego).
dr W. Selvamurthy (DIPAS) – topowy naukowiec badający jogę; wdrożył trening jogiczny w armii (Siachen), badał stres i patofizjologię nadciśnienia. Skromny, a wielki w dorobku.
Motilal Banarsidass – wydawnictwo indologiczne z ponad 100-letnią tradycją; praktycznie każda ważna książka z tej dziedziny ukazała się pod ich szyldem.
PÓŁNOCNO-ZACHODNIE INDIE
Dhirendra Brahmachari (aśram w Dżammu) oraz prof. R.C. Gupta i prof. G.D. Sharma (Uniwersytet Himachal) – kluczowi dla rozwoju jogi w regionie; dzięki nim wydział jogi na HP University jest rozpoznawalny w całych Indiach.
Chinmaya Mission (Sidhbari) – dziedzictwo Swamiego Chinmayanandy (1926–1993), mistrza jasnego wykładu Bhagavadgity. Obecnie przewodzi Swami Tejomayananda; skrzydło młodzieżowe prowadzi Swami Mitrananda. Sieć aśramów i szkół z wysokim poziomem nauczania i naciskiem na kulturę.
Swami Shyam (Kullu) – międzynarodowy instytut medytacji, nauczanie adwajtawedanty, liczne grono uczniów w Europie i Kanadzie.
Brahmarishi Vishwatma Bawra (aśram w Pinjore, Haryana) – charyzmatyczny mówca o jodze i filozofiach pokrewnych; jego uczniowie (m.in. Swami Yogananda) kontynuują dzieło.
Swami Jyotirmayananda (uczeń Sivanandy) od 1962 r. działa w Miami; w Indiach jego przekaz szerzy dr Shashi Bhushan Mishra (lekarz), który założył indyjską filię International Yoga Society w Ghaziabad (1978), wydaje książki guru i miesięcznik Yoganjali, prowadzi też klinikę i sierociniec.
Niniejszy tekst jest przekładem na język polski A BRIEF GEOGRAPHICAL HISTORY OF YOGA IN MODERN INDIA, Yogacharya Dr. ANANDA BALAYOGI BHAVANANI, M.B.B.S., A.D.Y., D.S.M., D.P.C., PGDFH, FIAY
Mapę na podstawie powyższego opracowania sporządziła Viola Cichecka / Portal Mocy
