W najstarszych przekazach joga nie była praktyką ruchową. Celem było opanowanie umysłu poprzez medytację i obserwację oddechu.
W Jogasutrach Patańdżalego (II w. p.n.e.) wspomniano jedynie, że asana powinna być „stabilna i wygodna” – sthira sukham āsanam.
Nie chodziło więc o złożone pozycje, lecz o siedzenie w bezruchu, które pozwalało wejść w głębszy stan skupienia.
Dopiero kilka stuleci później, w epoce Hatha Jogi (X–XV w.), asany zaczęły przybierać formę znaną nam dziś – ruchu, który oczyszcza i wzmacnia ciało, przygotowując je do medytacji.
Trzy klasyczne teksty Hatha Jogi
Choć joga istniała od tysięcy lat, dopiero w średniowieczu powstały dzieła, które zebrały jej praktyki w spójną metodę. To właśnie dzięki nim współczesna Hatha Joga ma swoje korzenie w starożytnej tradycji, a jednocześnie tak dobrze odpowiada potrzebom ciała i umysłu dzisiejszego człowieka.
Autor: Swātmārāma
Najstarszy i najbardziej znany podręcznik Hatha Jogi. Opisuje 15 asan, techniki oddechu (pranajamę), bandh, mudry i medytację. Swātmārāma podkreśla, że praktyka ciała i oddechu jest bramą do wyciszenia umysłu i przebudzenia świadomości.
Autor: mędrzec Gheraṇḍa
Przedstawia jogę jako siedmioetapowy proces prowadzący od oczyszczenia do wyzwolenia. Zawiera 32 asany, a także opis praktyk oczyszczających, oddechowych, koncentracyjnych i medytacyjnych. Jest najbardziej „praktycznym” z klasycznych dzieł – traktuje ciało jako narzędzie rozwoju, a nie przeszkodę na duchowej ścieżce.
Anonimowy autor (przypisywany Śiwie jako nauczycielowi jogi).
Łączy filozofię z praktyką: opisuje 84 asany, pracę z energią, pranajamę i znaczenie kanałów nadī. Ten tekst ukazuje Hatha Jogę jako drogę do przebudzenia energii kundalinī i osiągnięcia wewnętrznej jedności.
Razem tworzą one fundament klasycznej Hatha Jogi:
ciało – jako świątynia,
oddech – jako most,
świadomość – jako przestrzeń, w której spotyka się wszystko.
Haṭha Yoga Pradīpikā to pierwszy systematyczny tekst Hatha Jogi, który wymienia 15 asan, dzieląc je według celu:
stabilność (do medytacji), oczyszczenie i wzmocnienie ciała.
Asany medytacyjne – dla stabilności i wewnętrznego skupienia
Siddhāsana – pozycja doskonałego; najważniejsza w Hatha Jodze, idealna do medytacji i pranajamy.
Padmāsana – pozycja lotosu; symbol równowagi, ciszy i czystości umysłu.
Simhāsana – pozycja lwa; działa uspokajająco, stabilizuje i otwiera gardło.
Bhadrasana – pozycja łagodna; stabilna i komfortowa do dłuższego siedzenia.
Z tych czterech, Siddhāsana jest najlepsza, bo otwiera kanały energii i przygotowuje do pranajamy.
Asany oczyszczające – dla przepływu energii i równowagi prany
Kurmasana – pozycja żółwia; uspokaja system nerwowy, wycisza.
Kukkutāsana – pozycja koguta; wzmacnia ramiona i masuje narządy wewnętrzne.
Uttāna Kurmāsana – rozszerzona pozycja żółwia; oczyszcza, otwiera kanały nadī.
Mayurāsana – pozycja pawia; oczyszcza układ pokarmowy i ogień trawienny (agni).
Asany wzmacniające i energetyzujące
Dhanurāsana – pozycja łuku; otwiera klatkę piersiową, wzmacnia kręgosłup.
Matsyendrāsana – skręt kręgosłupa; pobudza energię wzdłuż suṣumṇy.
Paścimottānāsana – skłon w przód; oczyszcza ciało, rozciąga kręgosłup i uspokaja umysł.
Utkatāsana – mocna pozycja; wzmacnia nogi i stabilizuje postawę.
Vajrāsana – pozycja pioruna; uspokaja układ nerwowy i wspiera trawienie.
Svastikāsana – pozycja krzyżowa; prosta, dostępna, pomaga utrzymać skupienie.
Muktāsana – pozycja wyzwolona; wariant medytacyjny, ułatwia oddychanie.
Gheraṇḍa Saṃhitā (XVII w.) to encyklopedia Hatha Jogi, opisująca siedem stopni praktyki (saptasādhanā):
Śodhana – oczyszczanie,Gheraṇḍa Saṃhitā to jeden z trzech głównych klasycznych tekstów Hatha Jogi obok Haṭha Yoga Pradīpikā i Śiva Saṃhitā.
W odróżnieniu od nich, Gheraṇḍa Saṃhitā podkreśla pełnię praktyki – od oczyszczenia ciała po medytację – i wprowadza bardziej „ziemskie” spojrzenie: praktyka nie ma odcinać od świata, lecz czynić ciało mocnym, stabilnym i przejrzystym narzędziem dla świadomości.
W trzecim rozdziale wymieniono 32 asany, które Gheraṇḍa uznaje za „wystarczające” dla praktykującego.
Nie wszystkie są opisane szczegółowo, ale oto pełna lista:
Siddhāsana – pozycja doskonałego
Padmāsana – lotos
Bhadrasana – pozycja łagodna
Muktāsana – pozycja wyzwolona
Vajrāsana – pozycja pioruna
Svastikāsana – pozycja krzyżowa
Gomukhāsana – pozycja krowiej głowy
Vīrāsana – pozycja bohatera
Simhāsana – pozycja lwa
Kurmāsana – pozycja żółwia
Kukkuṭāsana – pozycja koguta
Uttāna Kurmāsana – rozszerzona pozycja żółwia
Dhanurāsana – pozycja łuku
Matsyendrāsana – skręt kręgosłupa
Paścimottānāsana – skłon w przód
Mayurāsana – pozycja pawia
Śaśāṅkāsana – pozycja zająca
Utkatāsana – pozycja mocna
Mayūrāsana (powtórzona) – pozycja pawia
Naukāsana – pozycja łodzi
Garuḍāsana – pozycja orła
Vṛkṣāsana – pozycja drzewa
Mandukāsana – pozycja żaby
Śaṅkhāsana – pozycja muszli
Chakrāsana – pozycja koła
Śalabhāsana – pozycja szarańczy
Halāsana – pozycja pługa
Mayūrāsana (kolejna wersja)
Koormāsana – pozycja żółwia (wariant)
Trikoṇāsana – pozycja trójkąta
Brahmachārīāsana – pozycja ucznia
Bhadra (wariant)
Podział wg funkcji:
Medytacyjne i stabilizujące: Siddhāsana, Padmāsana, Svastikāsana, Vajrāsana, Bhadrasana, Simhāsana, Vīrāsana, Muktāsana.
Oczyszczające i energetyzujące: Mayurāsana, Dhanurāsana, Matsyendrāsana, Kurmāsana, Kukkuṭāsana, Śaśāṅkāsana, Naukāsana.
Wzmacniające i równoważące: Garuḍāsana, Trikoṇāsana, Śalabhāsana, Halāsana, Chakrāsana, Mandukāsana, Vṛkṣāsana.
